Miasto – Mantua
Historyczna Mantua skupia się wokół czterech połączonych ze sobą placów, Piazza Mantegna, Piazza dell’Erbe, Piazza Broletto i Piazza Sordello. Idąc ze stacji, najpierw wchodzi się na Piazza Mantegna. Jest to mały plac w kształcie klina, nad którym góruje fasada nie ukończonego kościoła Sant’Andrea. Wykonanie bazyliki zlecił architektowi Albertiemu Lodovico II Gonzaga, gdyż istniejący wtedy średniowieczny kościół nie wydawał się dumnemu władcy ani wystarczająco reprezentacyjny dla potrzeb jego państwa, ani wystarczająco obszerny dla setek ludzi, którzy przybywali do Sant’Andrea co roku w dzień Wniebowstąpienia, aby zobaczyć znalezioną na tym miejscu świętą relikwię krwi Chrystusa.
Relikwia znajduje się tutaj nadal, gdyż po wielu latach dyskusji na temat jej autentyczności (miała być przywieziona do Mantui przez żołnierza, który przebił bok Chrystusa) papież Pius II w XV stuleciu zakończył spór stwierdzeniem, że dzięki relikwi został cudownie wyleczony z artretyzmu.
Prace nad przebudową kościoła rozpoczęto w roku 1472. Budowa była naznaczona ostrą niechęcią pomiędzy Albertim a wyznaczonym do czuwania nad jego planami architektem nadwornym, Lucą Fancellim. Doszło nawet do tego, że gdy przy jednej z wizyt Fancellego Alberti spadł i uderzył się w genitalia, Fancelli radośnie powiedział mu, że „Bóg karze ludzi w miejscu, w którym grzeszą”. Wewnątrz kościół zwieńczony jest ogromnym sklepieniem kolebkowym, które jest przedłużeniem łuku triumfalnego fasady i przyczynia się do wytworzenia chłodnej i wyważonej atmosfery. W punkcie centralnym kościoła znajduje się ośmiokątna balustrada, która wyznacza położenie podziemnej krypty z relikwią. Obecnie jest ona przechowywana w dwóch wazach, które są kopiami ukradzionych przez Austriaków w roku 1846 oryginałów Celliniego (o pokazanie ich trzeba prosić zakrystianina). Kościół ozdobiony jest także malowidłami, które naszkicował Mantegna, a wykonali jego uczniowie (jednym z nich był Correggio). Sam Mantegna pochowany jest w jednej z kaplic nawy północnej: na grobowcu stoi jego popiersie, które jest podobno jego własnym dziełem.
Naprzeciw Sant’Andrea, nieco poniżej obecnego poziomu Piazza dell’Erbe, stoi najstarszy kościół w Mantui, XI-wieczna Rotonda. Jakimś cudem uniknęła ona zniszczenia w czasie przebudowy miasta przez Lodovica, ale w wieku XVI została częściowo zniszczona w czasie poszerzania podwórza sąsiednich budynków. Odbudowana na początku naszego stulecia, posiada nadal zachowane fragmenty fresków z XII i XIII wieku. Trudno je jednak zobaczyć, gdyż rotunda jest otwarta tylko dwie godziny dziennie, a i to nie zawsze (poza sezonem jest stale zamknięta).
Piazza dell’Erbe jest jednym z bardziej charakterystycznych placów w Mantui. Codziennie odbywa się tu niewielki targ, a w podcieniach XIII-wiecznego Palazzo della Ragione mieszczą się kawiarnie i restauracje. Ciemne, kryte przejście pod średniowiecznym, ceglanym ratuszem Broletto prowadzi na Piazza Broletto, na którym ocalały dwa obiekty przypominające, jak Gonzagowie traktowali „przestęp-ców“. Pod sklepieniem znajdującego się po prawej mostu przymocowane są metalowe obręcze, do których przypinano więźniów łańcuchem za nadgarstki, a następnie podciągano w górę na kołowrocie i zostawiano wiszących w powietrzu. Natomiast w lewym rogu placu, przy murze średniowiecznej Torre della Gabbia, zachowała się klatka, w której umieszczano więźniów, aby pokazać ich ludowi. Sam Piazza Broletto ma wymowę bardziej pozytywną i przypomina dwóch najsławniejszych synów Mantui: Wergiliusza, którego pomnik góruje nad placem, i Tazio Nuvolone, najsłynniejszego włoskiego kierowcę rajdowego, którego karierze poświęcone jest małe muzeum (wt.-nd 9.00-12.00 i 15.00-18.00; 1000L).
W wolnym czasie warto przejść Via Accademia do XVIII-wiecznego Teatro Scientifico, zwanego też od nazwiska swojego twórcy Antonio Bibieny, Bibieną (pn.-sb. 9.00-12.00 i 15.30-18.00; 300L). Jest to teatr znacznie mniejszy od zaprojektowanych przez brata architekta budynków opery w Bayreuth, ale jednocześnie przytulny i okazały. Wzdłuż półokrągłych ścian umieszczono rzędy lóż, które wedle zamysłu projektanta miały wybijać się bardziej, niż aktorzy na scenie. Uroczystość otwarcia teatru uświetnił swoim koncertem 13-letni Mozart. Wrażenie, jakie stąd wyniósł, nie zostało przez kronikarzy przekazane, ale jego ojciec wychwalał gmach pod niebiosa mówiąc, że nie widział jeszcze w życiu czegoś podobnie pięknego. Szczegółowe informacje na temat odbywających się tu dziś koncertów można uzyskać w biurze turystycznym lub w samym teatrze.
Za Piazza Broletto rozciąga się duży, dość posępny Piazza Sordello, w głębi którego wznosi się barokowa fasada Duomo, a po bokach rzędy ponurych, blankowanych pałaców, wybudowanych przez Bonalcosich, poprzedników Gonzagów. Obecny bogaty wystrój katedry został zaprojektowany przez Giulio Romano po pożarze, który zniszczył wnętrze. Dwa pałace po lewej stronie są dziś własnością potomków krewnego Gonzagów, Baldassare Castiglione, który wywołał oburzenie na dworze w Mantui, umieszczając akcję swojego sławnego renesansowego podręcznika savoir vivre’u, Dworzanina, na konkurencyjnym dworze w Urbino. Znajdujące się naprzeciw Palazzo del Capitano i Magna Domus zostały przejęte przez Luigiego Gonzagę po odebraniu przez niego Mantui rodzinie Bonalcosi w 1328 roku. Data ta zapoczątkowała trzysta lat panowania Gonzagów w mieście.